Agresja dziecięca – spróbuj zrozumieć jej przyczyny

Agresja dziecięca to zjawisko, które może wywoływać niepokój i zaniepokojenie u rodziców. Zrozumienie przyczyn i charakteru agresji jest kluczowe dla skutecznej interwencji oraz zapewnienia odpowiedniego wsparcia dziecku. Rolą rodziców jest nauka dzieci takiego rozładowywania i kontroli emocji, by te nie przeradzały się w agresję. Jak postępować z tym zjawiskiem, by skutecznie pomóc dziecku? Przygotowałam dla Ciebie kilka wskazówek, by agresja u dzieci nie spędzała Ci snu z powiek.

Dlaczego moje dziecko stało się agresywne?

Spokojnie. Jeśli zadajesz sobie powyższe pytanie, to na wstępie tego tekstu muszę Cię uspokoić, że większość rodziców w pewnym momencie dorastania dziecka zaczyna się nad tym zastanawiać. Aby zastanowić się nad jej przyczynami i zrozumieć postępowanie dziecka, przyjrzyjmy się najpierw temu, czym agresja w ogóle jest. Agresja dziecięca to zachowanie, które ma na celu wyrządzenie szkody innemu dziecku lub innej osobie – bardzo często skierowana jest w stronę rodziców i/lub rodzeństwa. Może objawiać się zarówno fizycznie (uderzenia, kopnięcia, rzucanie przedmiotami) jak i werbalnie (przezwiska, poniżanie i inne obraźliwe słowa). Agresywne zachowanie u dzieci może mieć różne podłoże, ale często jest ono wyrazem trudności emocjonalnych, nieumiejętności radzenia sobie ze stresem, frustracją lub trudnościami w komunikacji. Zawsze jednak powtarzam rodzicom, by do każdego przypadku podchodzili indywidualnie. Twoje dziecko jest zupełnie inne niż dziecko Twojej przyjaciółki i nawet jeśli przejawia takie same zachowania, to mogą one wynikać z zupełnie innych pobudek, które poniżej omówię. Agresywne zachowania mogą pojawić się już u bardzo małych dzieci, ale zazwyczaj stają się bardziej widoczne w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. W tym okresie dzieci rozwijają umiejętności społeczne, spędzają więcej czasu z rówieśnikami, więc stają przed nowymi wyzwaniami oraz uczą się radzenia sobie z własnymi emocjami. Agresja może nasilić się w wieku nastoletnim, jednak dzisiaj chciałabym się skupić na tej dziecięcej. O agresji u nastolatków pisałam więcej TUTAJ.

Agresja u dzieci – przyczyny

Mimo, że nam – dorosłym – agresja kojarzy się zazwyczaj z celowym działaniem, warto pamiętać, że u dziecka mogą być to zachowania niezamierzone. To może być impulsywna reakcja na coś, co sprawiło, że Twoje agresywne dziecko w danym momencie było nieszczęśliwe i nie znalazło innego upustu swoich emocji. Oczywiście im dalej w las, czyli im dziecko starsze, tym uczy się większego spektrum zachowań, które mogą „pomóc” mu odnaleźć się w świecie. W ten sposób działania dziecka stają się celowe, czyli takie, dzięki którym dziecko próbuje osiągnąć swoje cele. Trudności z emocjami czy regulacją nastroju mogą prowadzić do nadmiernej złości lub drażliwości, co skutkuje często werbalnym lub niewerbalnym okazywaniem agresji. Dlaczego tak się dzieje? Oto kilka przykładów:

Impulsywność związana z nieumiejętnością kontrolowania emocji

Dzieci, które są impulsywne, często wydają się działać trzy kroki przed swoimi umysłami. Pamiętaj, że dziecko nie potrafi panować nad swoimi emocjami tak jak dorosły, dlatego ważne jest, by rozmawiać otwarcie o uczuciach od najmłodszych lat i uczyć, jak sobie z nimi radzić. Dziecko, które uderza na placu zabaw inne dziecko, które weszło przed nie w kolejce na zjeżdżalnię, wykazuje impulsywną reakcję. Nawet jeśli rodzic wielokrotnie powtarzał mu, że nie można używać siły, w tej sytuacji działa bez zastanowienia. Oczywiście w takich momentach rola rodzica jest kluczowa, ponieważ jeśli nie będziemy uczyć dzieci odpowiedniej komunikacji, rozwiązywania konfliktów i współpracy od najmłodszych lat, agresja stanie się schematem i narzędziem do zyskania kontroli lub rozwiązania problemów.

Niedojrzałość układu nerwowego

Pamiętaj, że dziecko, które robi coś wbrew Tobie nie oznacza, że robi Ci na złość. Po prostu jego układ nerwowy jest jeszcze na tyle niedojrzały, że w ten sposób często nabiera dystansu do konkretnych zachowań i uczy się mniej emocjonalnie reagować na sytuacje, które je zdenerwowały. U dziecka procesy pobudzania są bardzo szybkie, dlatego o wiele szybciej przychodzi złość i agresja niż etap zapanowania nad nią. Dopiero około 8. roku życia można zauważyć widoczny rozwój kompetencji komunikacyjnych. Co to oznacza? W swoich procesach myślowych dzieci są w stanie zauważyć stanowisko drugiej osoby, nabierają empatii i zaczynają rozróżniać to, co myślą same, od tego, co myślą inni.

Wpływ otoczenia i problemy rodzinne

Jeśli dziecko od najmłodszych lat słyszy powtarzające się komunikaty, takie jak: „nie złość się”, „nie denerwuj mnie”, „bądź grzeczny”, zaczyna nie tylko zamykać się świecie swoich emocji, ale również przestaje czuć wsparcie, miłość i bezpieczeństwo ze strony rodziców. Jeśli w domu nie ma miejsca na szczere rozmowy z dzieckiem o tym, co myśli, jak się czuje, a na agresję reaguje się agresją, dziecko idzie dalej w świat z takim samym wzorcem. Wszystko zaczyna się w domu, więc jeśli nie pokażemy dziecku, że istnieją dobre i złe emocje, a każda z nich jest potrzebna, nie możemy wymagać od niego, że samo się tego nauczy. Zanim pojawi się agresja u dzieci, są takie emocje, jak podenerwowanie, frustracja, złość i cały wachlarz uczuć o podobnym zabarwieniu. Dopiero później pojawia się agresja, jako efekt nieumiejętnego panowania nad całym spektrum emocji.

Agresywne dziecko – jak z nim postępować?

Jako świadomy rodzic zapewne wiesz, że wypracowanie relacji z dzieckiem opartej na wzajemnym szacunku, szczerości i otwartości to klucz do sukcesu wielu kwestii, które sprawiają nam trudności wychowawcze. Agresja dziecięca pojawia się na różnych etapach życia i często związana jest z etapem buntów, które pewnie doskonale znasz. Poświęcając dziecku uwagę, sprawiając, że czuje się widziane i słyszane, możemy jednak sprawić, że zacznie lepiej radzić sobie z emocjami i reagować na potencjalne konflikty w sposób konstruktywny. Przygotowałam dla Ciebie kilka propozycji, które mogą zminimalizować agresywne zachowania.

1. Wzmacniaj i dostrzegaj dobre zachowania

Postaraj się zauważać i chwalić pozytywne zachowania dziecka w relacjach z innymi. W przypadku bardzo małego dziecka możesz zacząć od modelowania troskliwych zachowań wobec ulubionej zabawki. Naucz dziecko, jak ukoić misia, pocieszać go, gdy jest smutny, kłaść go na drzemkę, gdy jest zmęczony i opiekować się nim. Z pomocą mogą Ci przyjść również książeczki dla dzieci, w których poruszany jest temat emocji. Bazując na tym, z czym mierzą się rodzice, z którymi współpracuję, stworzyłam książeczkę „Jak mądrze kochać”, w której zwierzęce rodziny inspirują rodziców i dzieci do tego, jak mądrze budować relacje, opowiadać o emocjach i wspierać się nawzajem. Książeczka dostępna jest TUTAJ.

2. Okazuj empatię i dziel się swoimi emocjami

Postaraj się, by w domu zagościł na stałe empatyczny język. Używaj słów, które odzwierciedlają uczucia, np. „wyglądasz na smutnego” lub „rozumiem, że jesteś zdenerwowany, ja na Twoim miejscu też bym się tak czuła”. To pomaga dziecku poczuć się rozumianym i kochanym. Pomagaj dziecku rozpoznawać, nazywać i radzić sobie z emocjami w zdrowy sposób – technikami relaksacyjnymi, spacerami, zabawami na świeżym powietrzu czy sportem. Bardzo ważne jest, aby pokazywać dziecku, że bez względu na wiek, mierzymy się z podobnymi emocjami i potrafimy się nimi odpowiednio zaopiekować.

3. Uważaj na ekspozycję dziecka na media

Niektóre dzieci mogą mylić fantazję z rzeczywistością, szczególnie w najmłodszych latach życia. Jeśli zauważysz, że Twoje dziecko jest narażone na przemoc lub agresję w Internecie, pracuj nad upewnieniem się, że rozumie różnicę między obrazem w sieci a prawdziwym życiem. Pomocne może być również monitorowanie czasu spędzanego przed ekranem telefonu czy komputera. W ten sposób dziecko będzie miało więcej okazji do interakcji społecznych i nauki komunikacji. Postaraj się wygospodarować sobie codzienny czas na wspólne aktywności – czytanie, spacery czy rozwijanie hobby dziecka.

Agresja dziecięca a pomoc specjalisty

Pamiętaj, że nie ma uniwersalnej rady, która zadziała na każde dziecko. W tym artykule wymieniłam najczęściej pojawiające się przyczyny agresji u dzieci oraz zasugerowałam kilka rozwiązań, które mogą pomóc. Jednak tak jak każde dziecko potrzebuje, żeby jego indywidualne potrzeby były zaspokajane, tak samo każdy przypadek warto rozpatrywać jednostkowo – najlepiej bez oceniania i przez bezstronną osobę. Jeśli po lekturze stwierdzisz, że może przydać Ci się moja pomoc, zapraszam do kontaktu.