Spektrum Autyzmu a zespół Aspergera – jak rozpoznać objawy u dziecka? – Izabela Pinnell

Autyzm oraz zespół Aspergera diagnozowane są coraz częściej. Jednak, mimo tego, że wiedzy na ten temat jest coraz więcej, w dalszym ciągu niewiele osób wie, czym charakteryzują się objawy tych zaburzeń. Sprawdź, kiedy możesz podejrzewać u swojego dziecka zaburzenia neurorozwojowe i na co powinnaś zwrócić uwagę, mając już odpowiednią diagnozę.

Zespół Aspergera a autyzm – nowa klasyfikacja

Zarówno autyzm dziecięcy, jak i zespół Aspergera, należą do grupy zaburzeń neurorozwojowych. Co to właściwie oznacza? Przede wszystkim mamy tu do czynienia z czynnikami wrodzonymi, które wpływają na specyficzny profil rozwojowy. Objawy obu tych zaburzeń są do siebie dość podobne i rozpoznawane w oparciu o te same kryteria, lecz w niektórych aspektach znacząco się różnią. Przynajmniej tak było do tej pory, ponieważ w styczniu 2022 roku Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła nową Międzynarodową Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych. W nowej klasyfikacji nie ma już podziału na zespół Aspergera czy autyzm dziecięcy, natomiast wszystkie zaburzenia określane są jako zaburzenia ze spektrum autyzmu. Zmiany podyktowane są rozwojem badań na temat tego rodzaju zaburzeń, a określenie „spektrum” ma zwracać uwagę na różnorodność oraz zapoczątkować zniesienie podziałów na „lepszych” i „gorszych”, które do tej pory funkcjonowało w przekonaniach rodziców czy specjalistów. Na tym etapie niewiele jednak wiadomo o zmianach w procesie diagnostycznym, dlatego, aby przybliżyć Ci charakterystykę obu zaburzeń, zostanę jeszcze przy poprzednich założeniach. Jeśli okaże się, że ten temat jest bliski Twojej rodzinie, na pewno na bieżąco będziesz śledzić wszelkie zmiany w obszarze orzecznictwa. W tym momencie jednak jesteśmy w 5-letnim okresie przejściowym, więc nie chcę komplikować tematu, a jedynie zaznaczyć, że idzie do nas pewna zmiana.

Różnice między zespołem Aspergera a autyzmem

Warto na wstępie zaznaczyć, że jeszcze nim nadeszło nowe podejście, o którym wspomniałam wyżej, nigdy nie powstała jednoznaczna definicja ani klasyfikacja tych dwóch pojęć, z którą zgadzaliby się wszyscy.

Zarówno autyzm, jak i zespół Aspergera definiowane są przy pomocy tych samych kryteriów, do których należą: trudności w obszarze nawiązywania relacji społecznych, zaburzenia komunikacji, powtarzalne zachowania i aktywności, które wpływają na wszystkie obszary funkcjonowania w społeczeństwie. Różnice pomiędzy tymi zaburzeniami związane są z nasileniem powyższych symptomów.

Oba pojęcia należą do tzw. „całościowych zaburzeń rozwojowych” i zazwyczaj są diagnozowane w wieku dziecięcym, ponieważ objawy występują stosunkowo wcześnie.

Jakie wyróżniamy objawy spektrum autyzmu?

Lista objawów autyzmu jest bardzo długa, dlatego w celu uporządkowania, dzieli się ją na kategorie. Objawy autyzmu dotyczą sfer komunikacyjnych, społecznych oraz behawioralnych.

Wybrane objawy w sferze komunikacyjnej:

Zapominanie słów i sylab, tworzenie własnych słów
Brak spójności mimiki z wypowiadanymi słowami
Unikanie kontaktu wzrokowego
Nieumiejętność interpretacji komunikacji niewerbalnej
Brak rozumienia sarkazmu czy dowcipów
Problem z odpowiedzią na pytania (często powtarzana jest sama treść pytania)

Wybrane objawy w sferze społecznej:

Budowanie samotnego świata wewnętrznego
Brak chęci do budowania relacji społecznych
Kłopoty z rozumieniem uczuć innych osób
Przywiązanie do własnych rzeczy i duże zainteresowanie nimi, dużo mniejsze zainteresowanie innymi ludźmi

Wybrane objawy w sferze behawioralnej:

Powtarzalność przeżywanych doświadczeń
Zainteresowanie specyficzną dziedziną, często nieadekwatną do wieku
Przywiązanie do miejsc, obawa przed nieznanym
Bardzo dobra pamięć w obszarze szczegółów i cyfr

Asperger a autyzm – jak rozpoznać różnice?

Zespół Aspergera zaliczany jest do zaburzeń ze spektrum autyzmu. Niekiedy traktowany jest on jako łagodna forma autyzmu. Autyzm zwykle rozpoznawany jest na dość wczesnym etapie rozwoju dziecka, bo ok. 2.-3. roku życia. Zespół Aspergera zazwyczaj diagnozowany jest u dzieci w wieku 8-11 lat, czyli dopiero w wieku szkolnym.

Warto podkreślić, że dzieci z zespołem Aspergera rozwijają się prawidłowo, a w dodatku bardzo często charakteryzują się ponadprzeciętną inteligencją. Najczęściej podawaną cechą zespołu Aspergera w odróżnieniu od autyzmu jest zainteresowanie specyficznymi obszarami nauki. Gdy dziecko z zespołem Aspergera wchodzi w wiek przedszkolny lub szkolny, wykazuje obsesyjne wręcz zainteresowanie np. matematyką, pewnymi aspektami nauki lub czytaniem. Stosunkowo wcześnie można zaobserwować ogromne zainteresowanie historią lub geografią i brak zainteresowania wszelkimi innymi dziedzinami. Dziecko chce poznać jak najwięcej informacji na ten temat i wejść w świat danego zagadnienia jak najgłębiej. Często też można zauważyć tzw. czytanie z pamięci, obsesyjne zainteresowanie astronomią, rozkładami jazdy pociągów, elementami samochodów czy statków. Wszystkie rozmowy i zabawy obracają się wokół tego tematu. W wielu przypadkach owe zainteresowania trwają aż do wieku dorosłego i są podstawą późniejszej kariery zawodowej. Niektórzy zostają również geniuszami w swojej dziedzinie. Często nauczyciele zauważają, że dziecko „żyje we własnym świecie”, przez co ma problemy z nauką, ponieważ nie wykazuje zainteresowania innymi przedmiotami niż te, którym poświęca się w całości. Warto też zwrócić uwagę na to, że towarzystwo dorosłych interesuje go o wiele bardziej niż zabawy z rówieśnikami. Co ciekawe, zespół Aspergera dotyka częściej chłopców niż dziewczynki.

Kolejną różnicą jest fakt, że dzieci z zespołem Aspergera nie są tak bardzo zamknięte na relacje społeczne, jak dzieci z autyzmem. Dzieci te są zainteresowane zawieraniem przyjaźni, ale niestety często im się to nie udaje, co wywołuje ich frustracje. Wynika to z niezdolności do rozumienia potrzeb innych ludzi i zaburzeniami związanymi z odczuwaniem empatii. Dla innych dzieci ich reakcje są często zniechęcające do zabawy i bliższego kontaktu rówieśniczego. Wiąże się to również z nieopanowaniem funkcji języka mówionego, ponieważ ich język bywa zbyt pedantyczny, pozbawiony jest wyrażeń potocznych, co w efekcie często wpływa na trudności w prowadzeniu rozmów opartych na wymianie poglądów. Większość dzieci z zespołem Aspergera ma również kłopoty z rozumieniem żartów, dlatego często śmieją się one w nieodpowiednich momentach.

Czy istnieje test na spektrum autyzmu?

Pewnie już zauważyłaś, że zarówno objawy autyzmu, jak i zespołu Aspergera nie są jednoznaczne. Jeśli niepokoisz się, bo zaobserwowałaś u swojego dziecka zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD), niezbędna będzie diagnostyka przy użyciu różnych narzędzi, w które zaangażowany będzie zarówno psycholog-diagnosta, jak i lekarz psychiatra.

Pamiętaj, że nie istnieje jeden prosty test na autyzm. Proces diagnozowania jest złożony, ale to, co możesz dać teraz swojemu dziecku, to czas, który jest niezwykle ważny w przypadku diagnozy.

To, jak szybko zostanie postawione odpowiednie rozpoznanie i jak szybko dziecko zostanie objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju, będzie miało ogromne znaczenie w jego dalszym funkcjonowaniu. Sama widzisz, że nad niektórymi z objawów można pracować, by wspomóc dziecko w późniejszych latach życia. Jako świadomy rodzic zapewne wiesz, że im więcej czasu poświęcisz mu w najmłodszych latach, tym lepsza przyszłość go czeka. Warto też zwrócić uwagę na to, skąd biorą się problemy dziecka w danym obszarze. Dość łatwo jest teraz przykleić etykietkę z daną diagnozą i żyć w przeświadczeniu, że zrobiliśmy wszystko, co należało do rodzica. Zawsze jednak powtarzam, aby być uważnym i świadomym rodzicem, bo nasz spokój i potencjalne rozwiązanie problemu, które często fundujemy sobie diagnozą i oświadczeniem o danej przypadłości, będą miały wpływ na dalszą przyszłość dziecka.

Czy zespół Aspergera i autyzm wymagają różnego leczenia?

Wszystkie zaburzenia z obszaru spektrum autyzmu są diagnozowane w ten sam sposób. W początkowym etapie rodzice, nauczyciele i opiekunowie udzielają informacji i wypełniają kwestionariusze. Drugim etapem jest badanie diagnostyczne dziecka prowadzone przez klinicystów z doświadczeniem w badaniu zaburzeń rozwojowych u dzieci. Bez względu na diagnozę, Twoje dziecko będzie wymagało systematycznej specjalistycznej pomocy psychologicznej i pedagogicznej w adaptacji do świata, który często jest dla niego niezrozumiały. Warto wiedzieć, że są to nieuleczalne zaburzenia i nie podlegają one leczeniu farmakologicznemu. Wraz z wiekiem dziecka możesz zauważyć, że występuje coraz większa ucieczka w świat wewnętrzny i izolacja, dlatego bardzo ważne będzie Twoje wsparcie i zrozumienie tego, na czym polegają tego typu zaburzenia. Lęk u dzieci ze spektrum autyzmu powinien być odpowiednio zaopiekowany. Ani leki ani psychoterapia nie są tutaj rozwiązaniem. Najważniejsza jest praca intelektualna oraz odpowiednie treningi, które pomogą w przezwyciężaniu deficytów społecznych. Dziecko będzie wymagało Twojej szczególnej uwagi i wsparcia na wielu płaszczyznach, by poznawać i odpowiednio reagować na konkretne sytuacje społeczne.

Jak wspierać dziecko z zaburzeniami spektrum autyzmu?

Być może gdy otrzymasz diagnozę, świat wywróci Ci się nagle do góry nogami. Będziesz czuła bezsilność, złość czy chwilowe załamanie. To normalne. W tym czasie dziecko będzie zachowywać się impulsywnie, nie panując nad swoimi emocjami. To również jest normalne. Jak zatem pomóc dziecku i jednocześnie całej rodzinie? Pamiętaj, że praca nie kończy się wraz z przekroczeniem progu terapeuty, a wiele ćwiczeń można z powodzeniem poprowadzić w domu, by wesprzeć rozwój dziecka. Jak pomóc jemu oraz sobie? Poniższe narzędzia pomogą Ci patrzeć na świat z jego pespektywy i odpowiednio reagować na trudne zachowania. A wszystko to sprawi, że poświęcony czas zaprocentuje w przyszłości.

Wsparcie integracji sensorycznej

U większości dzieci ze spektrum autyzmu obserwuje się szereg nieprawidłowości w odbiorze i integrowaniu bodźców płynących ze środowiska. Mogą być one przez to postrzegane jako niegrzeczne czy nieumiejące wysiedzieć w miejscu. Dzięki wsparciu integracji sensorycznej można zmniejszyć zaburzenia związane z rozwojem zmysłów. Poza zajęciami, które prowadzone są metodą Integracji Sensorycznej, możesz odpowiednie bodźce zapewniać dziecku również w domu. Przykładem tego typu zajęć jest dotykanie różnego rodzaju faktur, chodzenie po różnych materiałach, huśtanie, uciskanie kończyn czy masaże. Wszystko to sprawia, że dziecko dostaje odpowiednie narzędzia, by zaspokoić jego potrzeby ruchowe, a także doskonali posiadane umiejętności z zakresu motoryki.

Zajęcia z muzykoterapii dla dzieci z autyzmem

Terapia z zastosowaniem muzyki może być skuteczną formą wsparcia rehabilitacji dzieci z autyzmem. Pamiętaj, że dzieci w spektrum autyzmu potrafią się bawić, ale na swój sposób. Rytm jest dla nich czynnikiem porządkującym, który dzięki powtarzalności sprawia, że dziecko czuje się bezpiecznie. Muzyka pobudza do działania, wzbudza koncentrację, a przy okazji wspiera kontakt z ludźmi. Poprzez muzykę dziecko może także wyrazić swoje uczucia, które często ciężko mu wyrazić w codziennych sytuacjach. Improwizacja wokalna lub instrumentalna rozpoczęta w jak najwcześniejszym wieku sprawi, że dziecko poczuje bezpieczną przestrzeń, w której uzewnętrzni swoje uczucia oraz nauczy się powtarzać pewne ruchy. Proces, w którym Ty będziesz grać lub śpiewać jedną część piosenki, a dziecko drugą nauczy go naprzemienności, która przyda mu się w przyszłości w dialogu z rówieśnikami.

Mimo tego, że wyżej wymienione ćwiczenia są dość łatwe, pamiętaj, że zawsze warto skonsultować się ze specjalistami, którzy pracują z Twoim dzieckiem. Odpowiednie wsparcie specjalistów oraz Twoje zaangażowanie sprawią, że dziecko poczuje bezpieczeństwo, a to właśnie ono jest najważniejszą kwestią świadomego rodzicielstwa, która wpływa na przyszłość każdego dziecka.

Spektrum Autyzmu a zespół Aspergera – jak rozpoznać objawy u dziecka?