Dziecko, którego uczucia i potrzeby spychane są na dalszy tor, dostaje komunikat: moje emocje nie są ważne. Z tego powodu coraz bardziej zamyka się w sobie, kreuje sobie alternatywną rzeczywistość i szuka innych sposobów na odnalezienie się w świecie.

Osobowość narcystyczna: cechy

Na różnych etapach życia zarówno małe dzieci, jak i nastolatkowie przejawiają różne cechy, które często można zakwalifikować do tych narcystycznych. Jeśli zdarzyło Ci się powiedzieć zdania w stylu: „widzisz tylko czubek swojego nosa”, „nie jesteś pępkiem świata” czy „robisz mi na złość”, zastanów się, skąd się to bierze. Być może sama zostałaś wychowana przez narcystycznego rodzica i nadal powielasz ten sam schemat, ale nigdy wcześniej go nie zauważyłaś. Narcystyczni rodzice są wyjątkowo niedojrzali emocjonalnie – świat emocji zastępują poleceniami, rozkazami czy karami, ponieważ w ten sposób wydaje im się, że spełniają rolę rodzica. W relacji rodzic-dziecko nie ma miejsca na rozmowy o uczuciach, potrzebach czy bliskości.

Analizując poniższe schematy zachowań, uświadomisz sobie, jak się zachowuje narcyz:

• Jedną z głównych cech jest brak empatii. Dziecko często nie rozumie uczuć i potrzeb innych, co często jest efektem tego, że świadomie je lekceważy. Jeśli zauważyłaś to u swojego dziecka i próbowałaś mu wytłumaczyć, że krzywdzi kogoś swoim zachowaniem, pewnie niejednokrotnie odbiłaś się od ściany – mam rację?
• Narcystyczne dziecko jest tak bardzo zaabsorbowane sobą, że każda sytuacja, która go nie dotyczy, a także każda osoba, która nie jest nim, jest dla niego nieatrakcyjna, nudna i nie chce poświęcać jej czasu. Jego wewnętrzny świat jest najważniejszy.
• Bardzo źle znosi krytykę i wszelkie negatywne opinie. Osoby z narcystyczną osobowością można urazić najdrobniejszym słowem. Często w takiej sytuacji wykazuje swoją wyższość lub wręcz przeciwnie – wycofuje się, obraża, płacze i nie chce dalej rozmawiać.
• Narcystyczne osoby nie są dobrymi słuchaczami. Dokonują powierzchownej oceny sytuacji czy osoby i w efekcie uznają, że nie warto wchodzić z tę relację głębiej. Nie potrafią budować relacji rówieśniczych, ponieważ inne osoby traktują je jako aroganckie.
• Wykazują zachowania pasywno-agresywne. Gdy prosisz dziecko o pomoc, bardzo długo zwleka, a później ma cały wachlarz wymówek, dlaczego nie wykonało danej czynności. To, czym się zajmuje w wykreowanej przez siebie rzeczywistości, jest o wiele ważniejsze niż świat zewnętrzny.
• Świat narcyza to z jednej strony przeświadczenie o własnej wyjątkowości, a z drugiej poczucie bycia niezrozumiałym. Jego maską dla świata jest pewność siebie, wywyższanie się w sytuacjach społecznych i ukrywanie swojego prawdziwego „ja” – pełnego wrażliwości i niepokoju.

Narcyzm w nastoletnim wieku

Zdarza się tak, że przejawy zachowań narcystycznych można pomylić z tymi, które wykazują osoby akceptujące siebie. Będąc świadomym rodzicem bardzo ważne jest to, by być blisko dziecka i jak najczęściej rozmawiać o tym, co naprawdę czuje i jak wygląda jego prawdziwy świat. Jeśli Ty pokazujesz mu świat emocji, mówisz, co czujesz i jakie są Twoje potrzeby, dziecko będzie powielać te zachowania. Dziecko, które tego nie dostało od najmłodszych lat nie odczuwa empatii, nie potrafi rozmawiać o emocjach, a efektem tego, który odczuwają rodzice, jest coraz mniejszy z nim kontakt i brak zainteresowania tym, co odczuwają inni.

Jednak warto pamiętać, że każdy człowiek czasem posługuje się mechanizmami, które można uznać za narcystyczne. Podświadomie bronimy w ten sposób swojej strefy komfortu. Szczególnie możesz zauważyć to u swojego nastoletniego dziecka. Trudno znaleźć inny czas w życiu, który tak mocno kojarzyłby się z narcyzmem. Niektóre z wyżej wymienionych cech mogą pojawiać się u niego w okresie dojrzewania, a później samoistnie zniknąć. Nastolatki mocno skupiają się na sobie, szczególnie na własnym wyglądzie. Próbują wyróżnić się strojem, podążają za trendami, co nie zawsze rozumiane jest przez nas – rodziców. Więcej na ten temat pisałam w artykule: Ubiór nastolatków – ingerować czy postawić na wolność wyboru?

Często też można zauważyć u nich zachowania egoistyczne, ponieważ w ten sposób próbują radzić sobie z trudnościami wieku nastoletniego. Jednak to, co często wygląda na zaburzenia narcystyczne, to po prostu etap kształtowania się osobowości nastolatka. Na tym etapie jest niezwykle ważna świadoma obecność rodziców, ponieważ zrozumienie i wyrozumiałość mają ogromny wpływ na to, w jaki sposób wejdzie w kolejny okres życia, czyli pełnej obaw dorosłości.

Jakie problemy w relacjach z rówieśnikami powoduje narcyzm?

Narcystyczne dzieci często wychowywane przez narcystycznych rodziców mają trudności w tworzeniu więzi z rówieśnikami. Pewność siebie i traktowanie wszystkich z wyższością to nierzadko mechanizm obronny. W rzeczywistości ma on uchronić dziecko przed bliskimi relacjami, które często narcyz traktuje jako okazję do jego oceny i krytyki. Lęk przed tym zastępowany jest bardzo często ucieczką w świat wyobraźni, dlatego książki, filmy czy gry komputerowe to alternatywna rzeczywistość dla narcystycznych osób. Dzięki skupieniu się na bezpiecznym świecie narcyz unika potencjalnych konfrontacji, w których mogłaby wyjść jego skrywana niedoskonałość i prawdziwe uczucia.

Jest też drugi schemat zachowań. Osobowości narcystyczne często uwielbiają być w centrum uwagi, oczekując poklasku, podziwu i pochwał. Bardzo łatwo przychodzi im manipulacja. To, czego narcyz nie dostał w domu, próbuje znaleźć w środowisku rówieśniczym. Jednak przesiąknięty często krytyką, którą w najmłodszych latach otrzymywał od rodziców, szybko wycofuje się z relacji, gdy tylko coś jest nie po jego myśli i nie czuje się w centrum uwagi.

Z czego wynika osobowość narcystyczna u dziecka?

Jak już wspomniałam bardzo ważną rolę w wychowaniu narcystycznych dzieci odgrywają narcystyczni rodzice. Co jednak to oznacza w praktyce? Jak zachowuje się narcystyczny rodzic? W tym przypadku rola dorosłego jest często powierzchowna, ponieważ to wciąż dzieci w ciałach dorosłych. Ich potrzeby nie zostały zaspokojone w okresie dzieciństwa, dlatego dosłownie rzecz ujmując, próbują spełnić je przy pomocy dzieci. Narcystyczni rodzice są niedojrzali emocjonalnie, a ich relacja z dzieckiem opiera się na fałszywym poczuciu bliskości. Często zamiast budować wartościowe więzi, tworzone są one na fundamentach kryzysu rodzinnego, niechęci do innych czy plotkach. Dzieci wychowywane przez rodziców, którzy często są zbyt pobłażliwi, nieobecni, surowi czy skupiający się na wizerunku zewnętrznym, stają się narzędziami dla ich kruchego poczucia własnej wartości. Dostają komunikat: nie ma znaczenia, jak się czuję – liczy się to, co mam, jak wyglądam i co sądzą o mnie inni. W ten sposób tłumione są emocje dziecka od najmłodszych lat, ponieważ dziecko myśli, że powielając zachowania rodzica, zyska jego aprobatę i miłość. Powoduje to traumę rozwojową, ponieważ każde dziecko powinno być widziane, słyszane i doceniane za to, kim jest, a nie jak pokazuje się światu.

Pamiętaj, że kształtowaniu osobowości narcystycznej sprzyjają też nadmierna kontrola i przesadne skupianie na dziecku uwagi. Problemy mogą się też uaktywnić, gdy dziecko jest nadmierne krytykowane, oczekiwane jest od niego zbyt wiele, a w domu dostaje zbyt mało pochwał.

Jak postępować, gdy dziecko ma tendencje narcystyczne?

Jak już pewnie zauważyłaś, istota tego problemu zaczyna się od rodziców. Mając wpojone pewne schematy zachowań, bardzo ciężko jest nam je dostrzec, a co dopiero zaczać je niwelować. Próba uwrażliwienia dziecka, nauka empatii czy wprowadzenie prawdziwych emocji do waszego życia to oczywiście bardzo ważne kroki, o które należy zadbać, jednak zdaję sobie sprawę, że łatwiej to napisać, niż wdrożyć w życie. Jeśli po przeczytaniu tego tekstu zauważyłaś, że być może sama jesteś ofiarą narcystycznego wychowania, zapraszam na konsultację. Moje doświadczenie w pracy z klientkami, które wyszły ze schematu, w którym tkwiły, pokazują, że każdy może zacząć z czystą kartą. Chętnie pomogę Ci w tym, jak nie wychować kolejnego narcyza.